Faillissementspauliana: arrest Hoge Raad verruimt mogelijkheden curator

Bij een faillissement wordt er een curator aangesteld die de bezittingen van de failliet te gelde maakt en de opbrengst verdeelt onder de schuldeisers. Soms heeft een failliet vóór het faillissement een transactie verricht waarvan hij - en soms ook zijn wederpartij - wist of had moeten weten dat deze de schuldeisers zou benadelen. In dat geval kan de curator de transactie vernietigen op grond van de zogenoemde faillissementspauliana (artikel 42 Faillissementswet en verder).

De wet gaat uit van vernietiging van één afzonderlijke rechtshandeling. Denk bijvoorbeeld aan de verkoop van een goed ver onder de marktwaarde. In de praktijk zijn transacties vaak een stuk complexer. In 2008 oordeelde de Hoge Raad al dat een afzonderlijke rechtshandeling die op zichzelf niet benadelend is, dat wel kan zijn in samenhang met andere rechtshandelingen, en omgekeerd. Dit oordeel riep nieuwe vragen op, waaronder vragen over de toepassing van het zogenoemde wetenschapsvereiste.

De wet vereist dat de failliet – en bij sommige rechtshandelingen ook zijn wederpartij – wist of behoorde te weten dat de rechtshandeling tot benadeling van schuldeisers zou leiden. Van wetenschap van benadeling is sprake als op het moment van de handeling het faillissement en een tekort daarin met een redelijke mate van waarschijnlijkheid te voorzien waren.

Sinds 2008 was onduidelijk of het wetenschapsvereiste getoetst moet worden per afzonderlijke rechtshandeling, of dat het moet worden beoordeeld op het niveau van het samenhangende geheel van rechtshandelingen. Die vraag is nu beantwoord door de Hoge Raad.

In de zaak die aan de Hoge Raad werd voorgelegd, had een groep vennootschappen (Megahome c.s.) stapsgewijs vastgoedprojecten overgeheveld naar een andere groep (Nebo c.s.). In 2016 gingen de Megahome vennootschappen één voor één failliet. De curator stelde dat de schuldeisers waren benadeeld door een reeks complexe transacties, zoals het verkopen en terugkopen van grond, het vestigen van pand- en hypotheekrechten en het aanvaarden van aansprakelijkstellingen. Sommige van deze rechtshandelingen dateerden al uit 2009 en daarmee 7 jaar (!) vóór de faillissementen.

In de procedure voerde Nebo c.s. aan dat een samenstel van rechtshandelingen alleen paulianeus kan zijn als bij elke afzonderlijke rechtshandeling aan het wetenschapsvereiste is voldaan. Volgens hen was dat bij de eerste transacties in 2009 niet het geval. Het hof verwierp dit verweer, en de Hoge Raad bevestigde dat oordeel.

Volgens de Hoge Raad moet de beoordeling van de wetenschap van benadeling worden betrokken op het samenhangende geheel van rechtshandelingen. Met andere woorden: als ergens binnen de keten van samengestelde rechtshandelingen op enig moment sprake is van wetenschap van benadeling, dan kan de curator het hele samenstel vernietigen.

Met dit arrest verruimt de Hoge Raad de mogelijkheden voor curatoren om op te treden tegen een benadelend samenstel van rechtshandelingen. Voor partijen die in de aanloop naar een faillissement betrokken zijn bij complexe transacties, is dit een belangrijke waarschuwing. Ook als afzonderlijke handelingen op zichzelf niet benadelend lijken, kunnen ze deel uitmaken van een geheel dat later alsnog onderuit gaat. Daarmee wordt het nóg lastiger om vooraf in te schatten of een bepaalde handeling de pauliana-toets zal doorstaan.

Dit onderstreept het belang van tijdig juridisch advies op maat. Heeft u vragen? Neemt u dan gerust contact met ons op.