Verkeersongevallen en de alcoholclausule

Uit een recent artikel van de NOS bleek dat het aantal verkeersongelukken met dodelijke afloop waarbij alcohol of drugs in het spel was flink is toegenomen. Eerder bleek uit een analyse van het ANP[1] dat er in 2022 een flinke toename was geregistreerd van het aantal uitgedeelde bekeuringen en opgelegde rijontzeggingen voor het rijden onder invloed. Naast het riskeren van een bekeuring of een rijontzegging, riskeren de bestuurders - die onder invloed een ongeval veroorzaken - ook dat de toegebrachte schade niet onder de dekking van een WAM-verzekering valt. Dit kan grote gevolgen hebben, omdat vooral bij letselschade de schadebedragen die vergoed moeten worden aan de slachtoffers veelal hoog zijn. In deze publicatie zal ik bespreken wat de gevolgen zijn voor de bestuurder die onder invloed van alcohol of een ander verdovend middel een ongeval veroorzaakt en hoe er in recente jurisprudentie omtrent de dekking van een WAM-verzekering wordt geoordeeld. 

Alcoholclausule

Elke autobezitter is wettelijk verplicht om een WA-verzekering af te sluiten. Voor alle verzekeringen geldt dat er in de polisvoorwaarden gespecificeerd wordt wat de verzekeraar wel en niet zal vergoeden. Het overgrote deel van de WAM-verzekeraars hanteert een alcoholclausule. Daarin wordt opgenomen dat schade die is veroorzaakt door een bestuurder die meer alcohol heeft genuttigd dan wettelijk is toegestaan (of onder invloed is van een ander verdovend middel) van dekking is uitgesloten. Wanneer het gaat om het sluiten van (verzekerings)overeenkomsten geniet een persoon die als consument handelt extra bescherming. Indien de bewoording van de polisvoorwaarden voor meer dan één uitleg vatbaar blijken te zijn, dan wordt daaraan veelal de voor de consument gunstige uitleg gegeven^[2].

Uitspraken

Uit verschillende uitspraken blijkt dat in het geval de dronken bestuurder betrokken is bij een ongeval, de schade als gevolg van het ongeval door de alcoholclausule niet onder de dekking van de verzekering valt[3]. Hoewel de WAM-verzekeraar van de dronken bestuurder volgens de wet wel de schade aan de benadeelde moet vergoeden, zal hij het uitgekeerde bedrag vervolgens gaan verhalen op de dronken bestuurder (die vaak tevens de verzekeringnemer is). Een verweer van de bestuurder dat de alcoholclausule een onduidelijke en oneerlijke bepaling betreft en daarom vernietigd dient te worden, werd door de rechtbank Rotterdam bij uitspraak van 18 november 2022 verworpen (ECLI:NL:RBROT:2022:9950). De rechtbank oordeelde dat een alcoholclausule, waarin is opgenomen dat de schade veroorzaakt door een bestuurder die meer alcohol in het bloed of de adem heeft dan wettelijk is toegestaan niet is verzekerd, duidelijk en redelijk is. Het had dus voor de bestuurder duidelijk moeten zijn dat de door hem veroorzaakte schade niet verzekerd was. Indien de alcoholclausule in de polisvoorwaarden ontbreekt, dan kan de verzekeraar niet met succes het vergoede bedrag aan het slachtoffer vervolgens verhalen op de dronken bestuurder. Dit volgt uit de jurisprudentie van de Hoge Raad. Zo oordeelde de Hoge Raad in 2006 dat niet algemeen bekend is dat schade veroorzaakt door een dronken bestuurder niet onder de dekking van een WAM-verzekering valt (ECLI:NL:HR:2006:AU3715). Deze overweging heeft de Hoge Raad herhaald op 16 januari 2015 (ECLI:NL:HR:2015:83). In die zaak bevatten de polisvoorwaarden niet een alcoholclausule, maar wel een clausule waarin de schade die of het ongeval dat met voorwaardelijk opzet was veroorzaakt van dekking was uitgesloten. De verzekeraar vond dat op grond van deze clausule er ook geen dekking was voor de schade die de verzekeringnemer had veroorzaakt terwijl hij dronken achter het stuur zat. De Hoge Raad stelde de verzekeraar in het ongelijk. Deze lijn wordt ook gevolgd in de rechtspraak als het gaat om een dronken bestuurder die niet de verzekeringnemer is. Dit blijkt onder meer uit het arrest van het gerechtshof Amsterdam van 1 februari 2022 (ECLI:NL:GHAMS:2022:248). Hier liep een inzittende letsel op nadat hij bij een dronken bestuurder in de auto was gestapt, die vervolgens een verkeersongeval veroorzaakte. De WAM-verzekeraar kon volgens het hof de schade die hij aan die inzittende had vergoed niet met succes verhalen op de dronken bestuurder op grond van artikel 15 WAM. Op grond van dit artikel kan de verzekeraar die de schade heeft vergoed aan een benadeelde, indien de aansprakelijkheid voor die schade niet door de verzekering gedekt is, deze schade weer verhalen op de aansprakelijke persoon. Als de aansprakelijke persoon niet de verzekeringnemer is, dan kan dit alleen in het geval de aansprakelijke persoon niet te goeder trouw mocht aannemen dat zijn aansprakelijkheid door de verzekering gedekt was. Ondanks het feit dat de bestuurder dronken was, stond het volgens het hof niet vast dat de bestuurder niet te goeder trouw mocht aannemen dat zijn aansprakelijkheid door de verzekering was gedekt. Een soortgelijke situatie speelt op dit moment in een zaak die onlangs is voorgelegd aan de Hoge Raad. In deze zaak had de zoon van de verzekeringnemer de auto bestuurd terwijl hij onder invloed was van alcohol. Hij reed daarbij tegen een geparkeerde auto aan. Zijn vriend, die als passagier in de auto zat, liep hierbij letsel op. De procureur-generaal heeft in zijn conclusie[4] van 20 januari 2023 (ECLI:NL:PHR:2023:90) overwogen dat in deze zaak de dronken bestuurder redenen had om te twijfelen of zijn aansprakelijkheid door een verzekering was gedekt. Hij was met andere woorden niet te goeder trouw in de zin van artikel 15 lid 1 WAM. De vraag die hier centraal staat is of een dronken bestuurder die begrijpt dat hij niet mag rijden, ook moet betwijfelen of de WAM-verzekering dekking biedt voor de schade die hij als dronken bestuurder heeft veroorzaakt. De uitspraak van de Hoge Raad moet nog volgen.

Conclusie

Uit de voorgaande uitspraken blijkt dat de dronken bestuurder, die ook de verzekeringnemer is, geen recht heeft op dekking van de schade in het geval de verzekering een alcoholclausule bevat. Dit betekent dat de WAM-verzekeraar de schade die hij aan een slachtoffer moet vergoeden, vervolgens zal gaan verhalen op de dronken bestuurder. Aan de andere kant is in de rechtspraak tot op heden bepaald dat het geen feit van algemene bekendheid is dat een WAM-verzekering geen dekking biedt wanneer de bestuurder onder invloed van alcohol schade veroorzaakt. Als een alcoholclausule ontbreekt of als de dronken bestuurder niet de verzekeringnemer is, dan kan de WAM-verzekeraar het vergoede bedrag veelal niet verhalen op de dronken bestuurder. Gelet op het advies van de procureur-generaal van 20 januari 2023, zou het kunnen dat hieromtrent in het vervolg anders wordt geoordeeld. [1] Het Algemeen Nederlands Persbureau. [2] O.m. ECLI:NL:RBROT:2022:9950. [3] In de aangehaalde uitspraken worden situaties beschreven met betrekking tot een dronken bestuurder. Er kan vanuit worden gegaan dat dezelfde regels ook gelden voor bestuurders die onder invloed van een ander verdovend middel zijn. [4] Dit is een juridisch advies aan de Hoge Raad.