Scheiding van vennoten in een VOF: lessen uit de praktijk

In veel bedrijfstakken is het gebruikelijk om zakelijke samenwerkingen in de vorm van een vennootschap onder firma (VOF) te structureren. Hier zitten verschillende voordelen aan, maar er zijn ook risico’s aan verbonden. Die risico’s worden voelbaar op het moment dat de vennoten uit elkaar willen gaan. In dit artikel geven wij enkele praktische tips voor ondernemers die samenwerken in een VOF (of dat willen gaan doen). Zeker in bepaalde sectoren van de economie – zoals bijvoorbeeld de bouw en aannemerij, (groot)handel, gezondheidszorg – worden ondernemingen in de vorm van een VOF gedreven. De afspraken tussen vennoten in een VOF worden meestal vastgelegd in een schriftelijk vennootschapscontract of VOF-contract. Daarin kunnen bijvoorbeeld afspraken staan over de inbreng van alle vennoten, de winstverdeling en wat er gebeurt als één of meerdere vennoten uit de VOF willen stappen. De VOF heeft als organisatievorm verschillende voordelen ten opzichte van andere rechtsvormen zoals de besloten vennootschap (BV) of naamloze vennootschap (NV). Voor de oprichting van een VOF is bijvoorbeeld geen notariële akte nodig en de vennoten hebben meer vrijheid in het vormgeven van de organisatie naar hun eigen wensen. In sommige gevallen is het samenwerken in een VOF ook fiscaal gunstiger dan in een BV of NV.

Veel voorkomende discussiepunten

Het komt regelmatig voor dat de samenwerking tussen vennoten in een VOF niet goed meer loopt, en dat één of meerdere vennoten de VOF willen verlaten. Soms leidt dat tot geschillen en juridische procedures. Vaak draaien die procedures om een aantal onderwerpen:

• Volgens welke methode wordt het vermogen van de VOF gewaardeerd?
• Welke deskundige wordt ingeschakeld voor het opstellen van de waardering, en hoe bindend is die waardering?
• Wie zet(ten) de onderneming van de VOF voort?
• Hoeveel vrijheid heeft de uittredende vennoot om klanten van de VOF te (blijven) bedienen?

Als deze onderwerpen al in het VOF-contract geregeld zijn, geeft dat soms al de nodige duidelijkheid. Helaas is het regelmatig zo dat het VOF-contract erg lang geleden gesloten is, dat de afspraken in het contract niet meer aansluiten bij de wensen van de vennoten en/of dat de afspraken niet helemaal duidelijk zijn beschreven.  Dan ontstaat er alsnog discussie.

Praktische tips

Met de volgende tips kunnen problemen bij een ontvlechting van de VOF zo veel mogelijk worden voorkomen: 1. Waarderingsmethode afspreken Voor de waardering van een gemiddelde onderneming maakt het nogal een groot verschil of deze wordt gewaardeerd op basis van de executiewaarde, intrinsieke waarde of marktwaarde. De marktwaarde kan op verschillende manieren worden berekend, zoals door te kijken naar de resultaten uit het verleden (vermenigvuldigd met een bepaalde factor) of door te kijken naar de toekomstverwachting (toekomstige kasstromen). Bij het opstellen van afspraken over de waarderingsbasis en -methode is het mogelijk om onderscheid te maken tussen verschillende momenten waarop een uittreding kan plaatsvinden (bijvoorbeeld: kort na de start van de samenwerking of juist na een lange tijd) of tussen de verschillende redenen waarom een uittreding kan plaatsvinden (ziekte, ruzie, pensioen et cetera). Deze afspraken kunnen in het VOF-contract worden opgenomen, maar ze kunnen ook op een later moment worden gemaakt. Als de vennoten er zo zeker mogelijk van willen zijn dat er geen eindeloze discussie ontstaat over de waardering van de onderneming, kunnen ze ervoor kiezen om in het VOF-contract op te nemen welke partij (bijvoorbeeld: een onafhankelijke waarderingsdeskundige) de knoop bindend kan doorhakken. Daarmee wordt de kans op langdurige en kostbare procedures verkleind. Hiermee leggen de vennoten hun lot wel sterk in handen van de deskundige: de uitkomst van deze bindende waardering kan ook kan tegenvallen en daar is dan meestal weinig tegen te doen. 2. Nadenken over financiering uitkoopsom Als de waardering van de onderneming uitwijst dat de voortzettende vennoten de uittredende vennoten een groot bedrag zouden moeten betalen dat zij niet beschikbaar hebben, kan dit leiden tot een vervelende patstelling. Daarom is het nuttig om in het VOF-contract alvast de contouren op te nemen van een regeling waarmee de uitkoopsom gefinancierd kan worden. Een VOF-contract kan bijvoorbeeld bepalen dat de voortzettende vennoten eerst moeten proberen externe financiering te vinden voor de uitkoopsom (bijvoorbeeld bij een bank). Als dat aantoonbaar niet lukt, kan het VOF-contract voorschrijven dat de uittredende vennoot zijn uitkoopsom in maandelijkse termijnen zal ontvangen in een periode van bijvoorbeeld 3 of 5 jaar. Daarbij kunnen ook afspraken worden opgenomen over het rentepercentage en de zekerheden (zoals een recht van pand of hypotheek) waar de uittredende vennoot om kan vragen. 3. Doordacht concurrentiebeding opnemen In veel VOF-contracten worden standaard bepalingen opgenomen die een uittredende vennoot verbieden om na zijn vertrek concurrerende werkzaamheden te verrichten of klanten van de VOF te (blijven) bedienen. Over de exacte inhoud daarvan wordt niet altijd goed nagedacht. Bij sommige beroepen of bedrijven zijn klanten sterk persoonlijk aan bepaalde vennoten gehecht, waardoor het in de praktijk niet werkbaar is dat die klanten worden overgedragen aan een andere persoon binnen de VOF. Het is mogelijk vennoten in het VOF-contract de optie te geven om bij hun uittreding bepaalde klanten ‘mee te nemen’ in ruil voor een lagere uitkoopsom. Het is dan wel verstandig om in het contract ook op te nemen op basis van welke objectieve criteria een individuele klant gewaardeerd moet worden (bijvoorbeeld: op basis van historische omzet). 4. Resterende aansprakelijkheid regelen Bij de uittreding van een vennoot blijft de vennoot tegenover schuldeisers van de VOF in principe hoofdelijk aansprakelijk voor alle schulden van de VOF die ontstaan zijn in de periode dat hij vennoot was. Dit betekent onder meer dat schuldeisers van de VOF (bijvoorbeeld de bank, belastingdienst of leveranciers) ook bij de vennoten persoonlijk kunnen aankloppen als de VOF niet kan betalen. Deze aansprakelijkheid kunnen de vennoten niet zonder instemming van de schuldeiser in het VOF-contract (of in een latere overeenkomst) uitsluiten. Bij een uittreding van een vennoot of een ontbinding van de VOF is het erg belangrijk om te bekijken welke schulden de VOF heeft. Voor een uittredende vennoot kan het belangrijk zijn dat bijvoorbeeld een bank hem ontslaat uit zijn aansprakelijkheid, onder meer om te voorkomen dat de schuld van de VOF bij het BKR (ook) als schuld van de uitgetreden vennoot geregistreerd blijft. Maakt u plannen om voor een zakelijke samenwerking een VOF op te richten? Of werkt u al samen in een VOF en denkt u of één van uw mede-vennoten na over een uittreding? De advocaten van Holla legal & tax begeleiden regelmatig ondernemers in dit soort situaties en denken graag met u mee. Het Corporate & Commercial Litigation-team van Holla legal & tax is gespecialiseerd in het oplossen van zakelijke geschillen. Denk bijvoorbeeld aan conflicten tussen aandeelhouders, contractuele geschillen of aansprakelijkheidskwesties. In een serie publicaties delen de leden van dit team graag de kennis en ervaring die zij in de geschillenpraktijk hebben opgedaan. Als u behoefte heeft aan juridische hulp bij een zakelijk geschil, helpen de advocaten van Holla legal & tax u graag.