Hoge Raad: aannemer aansprakelijk ondanks voldoende zorgvuldigheid

Op 12 januari 2024 heeft de Hoge Raad een interessante uitspraak gedaan (ECLI:NL:HR:2024:17). De Hoge Raad heeft geoordeeld dat een aannemer die bij de voorbereiding en uitvoering van bouwwerkzaamheden voldoende zorgvuldig handelde om schade aan zaken van derden te voorkomen, toch aansprakelijk kan zijn wanneer schade ontstaat. Met deze uitspraak wijkt de Hoge Raad af van de heersende leer.

De feiten

De gemeente Eindhoven verleende in 2015 aan de eigenaar van een perceel een vergunning voor het bouwen van een winkel met appartementen en een kelder. Deze eigenaar sluit met Multi-Bouwsystemen B.V. (hierna: Multi) een aannemingsovereenkomst voor het plaatsen van een afzinkkelder onder de winkel met appartementen. Een afzinkkelder is een kelder die in de grond wordt ingebracht zonder eerst alle grond te ontgraven en is daarmee een goed en snel alternatief als er geen ruimte is om een reguliere kelder te ontgraven. Naast de winkel met appartementen bevindt zich een pand waarin de eigenaar op de begane grond een wijnwinkel exploiteert en op de bovenste verdiepingen woningen verhuurt. Bij het uitvoeren van de werkzaamheden in juli 2016 wordt een obstakel in de bodem geraakt, waardoor een deel van de kelderwand scheurt. Multi verwijdert het obstakel en doet twee zogenoemde groutinjecties in de grond ter stabilisatie. Desondanks leiden de werkzaamheden uiteindelijk tot het springen van de etalageruit en ernstige scheurvorming en verzakking van het naastgelegen pand. De gemeente legt een bouwstop op en het pand wordt ontruimd en verzegeld. Twee jaar later, na het treffen van maatregelen door Multi, wordt de bouwstop opgeheven en wordt de afzinkkelder afgebouwd. Het pand van de wijnwinkel wordt door de verzakkingen zwaar beschadigd en moet uiteindelijk zelfs worden gesloopt. De eigenaar en gebruikers van het naastgelegen beschadigde pand starten een procedure en zijn van oordeel dat de opdrachtgever en aannemer onrechtmatig hebben gehandeld en hun schade moeten vergoeden.

De rechtbank en het gerechtshof

De rechtbank en het gerechtshof ‘s-Hertogenbosch (ECLI:NL:GHSHE:2022:525) zijn van oordeel dat Multi niet onrechtmatig heeft gehandeld, omdat Multi geen zorgvuldigheidsnorm heeft geschonden. Multi heeft voorafgaand aan de werkzaamheden onder meer onderzoek uitgevoerd, een bouwveiligheidsplan en monitoringsplan opgesteld, een nulmeting uitgevoerd en de fundering van het naastgelegen pand onderzocht. Ook tijdens de werkzaamheden heeft Multi volgens de rechtbank en het gerechtshof voldoende zorgvuldig gehandeld, omdat zij heeft gehandeld conform het bouwveiligheid- en monitoringsplan. De eigenaar van het beschadigde pand gaat vervolgens in cassatie bij de hoogste rechter, de Hoge Raad.

Advies aan de Hoge Raad van de procureur-generaal (PG)

De procureur-generaal Hartlief (ECLI:NL:PHR:2023:378)  adviseert de Hoge Raad om de eigenaar van het beschadigde pand (weer) ongelijk te geven en het cassatieberoep te verwerpen. Volgens de PG levert een zaaksbeschadiging op zichzelf geen onrechtmatige daad op, maar kan het handelen van een aannemer onder bepaalde omstandigheden wel aangemerkt worden als maatschappelijk onzorgvuldig. Het enkele feit dat de zaaksbeschadiging tot (grote) schade leidt, betekent nog niet dat de gedraging van de aannemer onzorgvuldig is.

De uitspraak van de Hoge Raad

De Hoge Raad vaart een andere koers dan de PG en oordeelt dat het uitvoeren van de bouwwerkzaamheden door Multi met schade aan het naastgelegen pand tot gevolg, een onrechtmatige daad kan opleveren. De Hoge Raad hecht bij dat oordeel waarde aan de volgende omstandigheden:

• de uitvoering van de bouwwerkzaamheden leidde tot een aanmerkelijk risico dat dit zou leiden tot schade aan het naastgelegen pand;
• de werkzaamheden werden in het belang van (de opdrachtgever van) Multi uitgevoerd en leverden voor de eigenaar en gebruikers van het naastgelegen pand geen voordelen op;
• de schade van de eigenaar en gebruikers van het naastgelegen pand behoort niet tot hetgeen door derden in het maatschappelijk verkeer moet worden geduld bij bouwwerkzaamheden van een ander;
• het ligt op de weg van Multi om zich tegen aansprakelijkheid voor het toebrengen van schade aan derden te verzekeren.

De conclusie is dat het gerechtshof heeft miskend dat, ook wanneer de aannemer bij de voorbereiding en uitvoering van bouwwerkzaamheden voldoende zorgvuldigheidsmaatregelen heeft getroffen ter voorkoming van schade aan zaken van derden, de aannemer toch aansprakelijk kan zijn voor schade die als gevolg van de bouwwerkzaamheden is ontstaan. De Hoge Raad vernietigt de uitspraak van het gerechtshof en verwijst de zaak naar een ander gerechtshof ter verdere behandeling en beslissing.

Conclusie

Ook na dit arrest van de Hoge Raad zal een zorgvuldig handelen van een aannemer bij de voorbereiding en uitvoering van bouwwerkzaamheden in beginsel voorkomen dat een aannemer onrechtmatig handelt tegenover derden. Dit is echter anders als er ondanks een zorgvuldige voorbereiding en uitvoering van de bouwwerkzaamheden nog steeds een aanmerkelijk risico op (wezenlijke) schade aan een naastgelegen pand bestaat. De zorgvuldigheid van de aannemer is in dat geval van gering belang, zeker als de schade (in dit geval ernstige scheurvorming en verzakking van een pand) veel verder gaat dan wat een derde in redelijkheid moet dulden bij bouwwerkzaamheden van een ander. Bij zulke bouwwerkzaamheden doen een aannemer en opdrachtgever er dan ook goed aan om de mogelijke schade van derden goed te verzekeren. Deze uitspraak leidt tot de nodige vragen. Hoe groot moet bijvoorbeeld het risico zijn voordat geconcludeerd kan worden dat een zorgvuldig handelende aannemer toch aansprakelijk is? En was de uitkomst anders geweest als de eigenaar en gebruikers van het naastgelegen pand wel enig voordeel hadden bij de bouwwerkzaamheden door Multi? Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden moet de zaak opnieuw beoordelen. Gelet op de inhoud van de uitspraak van de Hoge Raad lijkt de kans groot dat Multi onrechtmatig heeft gehandeld en daardoor de opdrachtgever en/of Multi de schade van de eigenaar en gebruikers van het naastgelegen pand moeten vergoeden. Maatschappelijk bezien is dit geen onredelijke uitkomst, maar wel een uitkomst die gevolgen heeft voor bouwend Nederland. Heeft u vragen naar aanleiding hiervan? Neem dan contact op met één van onze bouwrechtspecialisten.