Provincie Zuid-Holland mag vossen 's nachts afschieten met een geweer

In een uitspraak van 13 september 2023 overweegt de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State dat de Faunabeheereenheid van Zuid-Holland vossen 's nachts met een geweer mag doden. Deze maatregel is nodig om weidevogels en andere broedende vogels te beschermen en de omvang van de plaatselijke vossenpopulatie te beperken. Deze uitspraak is niet alleen interessant voor toekomstige ontheffingsaanvragen voor het doodschieten van vossen, maar wellicht ook voor de wolf.  

De casus

De Faunabeheereenheid Zuid-Holland heeft een verzoek om ontheffing ingediend bij de provincie om vossen in de nacht te mogen doodschieten met een geweer, ter bescherming van weidevogels en bodembroedende vogels. Op 27 december 2018 heeft het college de gevraagde ontheffing aan de Faunabeheereenheid verleend. In hoger beroep hebben de stichtingen Animal Rights en Fauna4Life zich verzet tegen de ontheffing voor het doodschieten van vossen. In 2006 is de vos op de landelijke vrijstellingslijst (de Regeling natuurbescherming) geplaatst en vossen mogen ingeval van schade overdag worden gedood. De provincie kan bovenop die vrijstelling een individuele ontheffing verlenen. In dit geval bleek de nationale vrijstelling voor het doden van vossen om vogels te beschermen niet voldoende effectief te zijn. Reden hiervoor was dat het doodschieten van vossen buiten de aangevraagde ontheffingsperiode niet leidde tot een vermindering van de vossenpopulatie. Gedode vossen met een territorium kunnen binnen enkele dagen worden vervangen door vossen zonder territorium, die anders een natuurlijke dood zouden zijn gestorven.

Soortenbescherming onder Europees en Nederlands recht

Alle in Europa in het wild levende vogelsoorten zijn Europeesrechtelijk beschermd. Daarnaast is een groot aantal in Nederland voorkomende dier -en plantensoorten Europeesrechtelijk beschermd, zoals de wolf. Het is verboden deze dieren te verstoren, te doden, hun eieren te rapen en om rustplaatsen te verstoren of te vernietigen. Tevens zijn er diersoorten die niet Europeesrechtelijk beschermd zijn maar wel door de Nederlandse wet worden beschermd, zoals de vos en de boommarter. Voor deze dieren gelden soortgelijke verboden als onder het Europese recht. Als dier- en plantensoorten en hun verblijfplaatsen worden verstoord, dan is een ontheffing nodig. Een ontheffing kan voor Europeesrechtelijke beschermde soorten worden verleend als aan drie voorwaarden worden voldaan:

1. de gunstige staat van instandhouding van de soort komt niet in gevaar;
2. er is geen andere bevredigende oplossing (geen alternatieven);
3. er is sprake van een (door de wet genoemde) bijzonder belang, zoals de volksgezondheid of de openbare veiligheid. Bij vogels geldt dit laatste criterium niet.

Criterium 1 en 2 gelden ook voor onder Nederlands recht beschermde soorten bij een ontheffing. Onder criterium 3 gelden onder de Nederlandse wet meer belangen, zoals ruimtelijke inrichting, gebiedsontwikkeling of kleinschalige bouwactiviteiten.

Vossen afschieten in de nacht is toegestaan

In deze uitspraak overweegt de Afdeling dat de verleende ontheffing om de vos ’s nachts dood te schieten in stand blijft. De drie hierboven geschetste criteria vult de Afdeling als volgt in:

1. De vos verkeert in een gunstige staat van instandhouding. Ondanks de landelijke vrijstelling van 2006 en dat vanaf 2015 ontheffingen zijn verleend om de vos te bestrijden, is de vossenstand in Zuid-Holland sinds 2006 met 50% is toegenomen.
2. Er bestaat geen andere bevredigende oplossing dan het doodschieten van de vos. De stichtingen hebben andere oplossingen aangedragen dan het doodschieten van de vos, zoals het plaatsen van rasters en schrikdraad. Die oplossingen zorgen voor een verbetering van de habitat van de vogels, maar zijn niet gericht op de bescherming van de vogels tegen de vos. De provincie hoeft daarom deze oplossingen niet als doorslaggevend te beschouwen bij de ontheffing.
3. De ontheffing is noodzakelijk voor de bescherming van de vogels. Het is een vaststaand feit dat weidevogels en andere bodembroeders prooien zijn voor vossen. Volgens de Afdeling heeft het college voldoende aannemelijk gemaakt dat de verleende ontheffing bijdraagt aan het belang van de bescherming van de vogels. Vossen zijn over het algemeen 's nachts actief en kunnen dan met behulp van kunstlicht eenvoudig door enkele personen worden bejaagd. Overdag verschuilt de vos zich op zijn rustplaats en is het vaak noodzakelijk veel mensen in te zetten om de vos te bestrijden, waarbij succes niet is gegarandeerd.

Les voor de praktijk

Hoewel de verleende ontheffing inmiddels is verlopen, stelt de Afdeling dat partijen een belang hebben bij deze uitspraak omdat deze gevolgen heeft voor toekomstige aanvragen. De Faunabeheereenheid heeft namelijk een soortgelijke ontheffing aangevraagd onder verwijzing naar een nieuw faunabeheerplan. In het oude faunabeheerplan werd niets gezegd over het blijvend verlagen van de vossenpopulatie. Maar dat staat aan de verlening van een ontheffing niet in de weg. Een belangrijke les uit deze uitspraak voor de natuurbeschermingspraktijk is dat de ontheffing in stand kan blijven, ook als het faunabeheerplan niets bepaalt over de activiteit van de aanvraag. Een ontheffing is een besluit waarbij in een concreet individueel geval een uitzondering op een wettelijk verbod wordt gemaakt. Wanneer een provincie aan de juiste (wettelijke) voorwaarden toetst en dat deugdelijk motiveert, dan kan de provincie de ontheffing zelfstandig verlenen. De Afdeling bevestigt in deze uitspraak dat de provincie het toetsingskader uit de wet correct heeft toegepast bij het verlenen van de ontheffing.

De wolf

Deze uitspraak is niet alleen interessant voor toekomstige ontheffingsaanvragen voor het afschieten van vossen, maar wellicht ook voor ontheffingsaanvragen voor het afschieten van wolven. Momenteel speelt een maatschappelijk debat over de beheersing en te treffen maatregelen tegen de wolf. Onlangs liet de burgemeester van de gemeente Westerveld in het belang van de openbare veiligheid en orde een wolf afschieten die een boer had gebeten.^[1] Tegelijk werd recentelijk door de rechtbank Midden-Nederland (ECLI:NL:RBMNE:2022:4991) geoordeeld dat de noodzaak van het gebruik van een paintballgeweer om wolven te verjagen onvoldoende was onderbouwd. De wolf heeft een Europeesrechtelijk beschermde status. Maar de Europese Commissie denkt erover na die beschermde status te verlagen.[2] Het afschieten van wolven is nu in haast alle gevallen verboden. De wolf is aangewezen als strikt beschermde soort in het verdrag van Bern en Bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn. De Wet natuurbescherming voorziet ook in de bescherming van soorten die niet vallen onder de reikwijdte van de Habitatrichtlijn, het verdrag van Bern of van Bonn. Hieraan liggen nationale beleidsoverwegingen ten grondslag. De wetgever kan bepalen uitvoering te geven aan de algemene verplichting van het verdrag van Rio de Janeiro om de staat van instandhouding van de wolf te beschermen door de wolf op te nemen in Bijlage I bij de Wet natuurbescherming.[3] Het is afwachten wat de Europese Commissie gaat bepalen over de juridische status van de wolf.

Omgevingswet

Met ingang van 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking. De huidige voorschriften in de Wet natuurbescherming, zullen via de Aanvullingswet natuur worden opgenomen in de Omgevingswet en de daaronder vallende lagere regels. De meeste inhoudelijke regels met betrekking tot natuurbescherming worden gegroepeerd in één van de volgende drie besluiten: het Besluit Activiteiten Leefomgeving (Bal), het Besluit Kwaliteit Leefomgeving (Bkl) en het Omgevingsbesluit. Inhoudelijk verandert niet veel aan de natuurbeschermingswetgeving onder de Omgevingswet, omdat de regelgeving aan Europees recht moet voldoen. Onder de Omgevingswet bestaan geen natuurvergunningen en ontheffingen meer, maar alleen omgevingsvergunningen. Ontheffingen die vóór de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn verleend, worden automatisch omgezet in een omgevingsvergunning.[4] Het afschieten van bepaalde diersoorten met een geweer is een flora en fauna-activiteit^[5] en een jachtgeweeractiviteit.[6] De specifieke regels in het Bal die gelden voor deze activiteiten veranderen niet inhoudelijk de huidige regels uit de Wet natuurbescherming.[7] Volgens de Afdeling heeft deze uitspraak voor partijen gevolgen voor toekomstige ontheffingen. De regels onder de Omgevingswet veranderen inhoudelijk niet. Daardoor vermoed ik dat de Afdeling met deze uitspraak ook vooruitloopt op toekomstige omgevingsvergunningaanvragen onder de Omgevingswet. Heeft u vragen of natuurbeschermingsrecht of natuurbeheer, neem dan contact op met Luuk Schuttert [1] https://www.bij12.nl/nieuws/neergeschoten-wolf-in-wapse-behoorde-tot-roedel-drents-friese-regio/ [2] https://nos.nl/artikel/2489198-brussel-gaat-kijken-naar-beschermde-status-wolf [3] Zie artikel 3.10 lid 1 onder b Wet natuurbescherming. Onder de Omgevingswet wordt dit artikel 5.1 lid 2 onder g Omgevingswet jo. artikel 11.54 Besluit activiteiten leefomgeving en Bijlage IX van het Bal. Kamerstukken II 2017-2018, 34985, nr. 3 en bijlage 1 Omzetting Wet natuurbescherming naar stelsel Omgevingswet. [4] Artikel 4.13 lid 1 Invoeringswet Omgevingswet [5] Artikel 5.1 lid 1 onder f Omgevingswet jo. artikel 5.1 lid 2 onder g Omgevingswet. Kamerstukken II 2017-2018, 34985, nr. 3, p.62 en bijlage 1 Omzetting Wet natuurbescherming naar stelsel Omgevingswet. [6] Artikel 4.3 Omgevingswet jo. 4.33 Omgevingswet jo. Artikel 5.1, eerste lid, onderdeel g Omgevingswet. In §11.2.8 van het Besluit activiteiten leefomgeving staan de regels voor het gebruik van een (jacht)geweer. Kamerstukken II 2017-2018, 34985, nr. 3, p.76 en bijlage 1 Omzetting Wet natuurbescherming naar stelsel Omgevingswet. [7] Artikel 3.10 lid 2 jo. artikel 3.8 lid 5 Wnb wordt bij ontheffing artikel 5.18 en 5.34 Ow. Kamerstukken II 2017-2018, 34985, nr. 3, p. 131.