Ggz-declaratieproblematiek: de NZa mocht in 2023 HoNOS+-gegevens opvragen en verwerken

Sinds 2022 geldt in Nederland een nieuw bekostigingssysteem voor de ggz en forensische zorg, het ‘zorgprestatiemodel’. In 2023 moesten behandelaren in de ggz eenmalig een anonieme vragenlijst invullen en aanleveren bij de NZa. De vragenlijst bestond uit vragen over de sociale en psychische toestand van de cliënt. Op basis van de antwoorden kon de behandelaar, met ondersteuning van een algoritme, inschatten welke zorg het meest passend was.

De NZa gebruikt(e) deze zogenoemde HoNOS+-gegevens voor de ontwikkeling van een goed werkend algoritme om het systeem van zorgvraagtypering te verbeteren. Zorgvraagtypering, als onderdeel van het zorgprestatiemodel, wordt ingezet om inzicht te krijgen in de aard en zwaarte van de geleverde zorg. Het zorgprestatiemodel is opgezet met als doel de wachtlijsten in de ggz te verkorten en het bekostigingssysteem verder te verbeteren.

Verschillende partijen hadden hun onvrede kenbaar gemaakt over de verplichte afgifte, waaronder de eisers (diverse belangenorganisaties namens alle cliënten en behandelaars, naast enkele individuele eisers) in deze massaclaimzaak voor de rechtbank Midden-Nederland.

Aan de rechtbank lag de vraag voor of het opvragen en verwerken van de HoNOS+-gegevens door de NZa in strijd is met het recht. Eisers voerden aan dat dit strijdig zou zijn met de AVG, het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer van cliënten in de ggz (artikel 8 EVRM en artikel 10 Grondwet) en het medisch beroepsgeheim van behandelaren. Eisers vorderden daarom een verklaring voor recht dat de “Regeling geestelijke gezondheidszorg en forensische zorg” zoals die gold vanaf 17 januari 2023 tot en met 31 december 2023 (de Regeling 2023) in strijd is met hoger recht en onrechtmatig is tegenover alle cliënten en beroepsbeoefenaren in de ggz. Ook werd gevorderd om het opvragen en verwerken in de toekomst te verbieden en de reeds verzamelde gegevens te vernietigen.

De rechtbank wijst de vorderingen van eisers af. Het opvragen en verwerken van de gegevens is niet in strijd met het recht.

Volgens de rechtbank wordt geen inbreuk gemaakt op de AVG. De rechtbank oordeelt dat HoNOS+-gegevens geen persoonsgegevens zijn en de AVG dan ook niet van toepassing is. Van direct herleidbare gegevens is geen sprake. De HoNOS+-gegevens zijn anoniem en omvatten geen identificeerbare gegevens die betrekking hebben op cliënten. Ook van indirect herleidbare persoonsgegevens (gegevens die in combinatie met andere gegevens herleidbaar zijn tot een individu) is volgens de rechtbank geen sprake. Voor de NZa is het in de praktijk onmogelijk om de anonieme HoNOS+-gegevens te herleiden tot een individu, ook niet nadat deze gekoppeld zouden worden aan de gepseudonimiseerde declaratiedata. Er bestaan voor de NZa geen middelen, waarvan redelijkerwijs te verwachten is dat zij deze gaat gebruiken, om personen te identificeren.

Ook van een schending van de persoonlijke levenssfeer van cliënten is naar het oordeel van de rechtbank geen sprake. Aan de voorwaarden voor een inperking van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer is voldaan. De NZa heeft succesvol aangevoerd dat de HoNOS+- gegevens kunnen leiden tot ontwikkeling van een goed werkend algoritme waarmee het systeem van zorgvraagtypering kan worden verbeterd. Dit acht de rechtbank een legitiem en noodzakelijk doel. Over de politieke keuze van het zorgprestatiemodel (wat aan zorgvraagtypering ten grondslag ligt en door eisers wordt aangevochten) spreekt de rechtbank zich niet uit. De eenmalige verplichte uitvraag van de gegevens aan de NZa is vastgelegd in de Regeling 2023 en dus bij wet voorzien.

Alhoewel de rechtbank begrip heeft voor het onveilige gevoel dat eisers ervaren in verband het delen van gegevens, wordt overwogen dat de informatie volledig geanonimiseerd (HoNOS+-gegevens) en gepseudonimiseerd (declaratiegegevens) is. Cliënten hoeven er volgens de rechtbank niet voor te vrezen dat specifieke informatie over hun individuele situatie op enige wijze (openbaar) bekend kan worden. De privacy van de cliënten loopt dus geen gevaar, terwijl het in het belang van de samenleving is dat het zorgprestatiemodel op deze wijze wordt doorontwikkeld.

Tot slot volgt de rechtbank ook niet het standpunt dat het medisch beroepsgeheim wordt geschonden. Een behandelaar mag inlichtingen verstrekken of inzage geven in gegevens uit het behandeldossier als daartoe een wettelijke verplichting bestaat. In dat geval is hiervoor geen toestemming nodig van de cliënt. De Regeling 2023 biedt een dergelijke wettelijke verplichting. Als de cliënt niet wil dat de behandelaar de HoNOS+-gegevens deelt met de NZa, dan kan de cliënt gebruik maken van een opt-out-regeling. Door het invullen van een privacyverklaring wordt de gegevensverstrekking en -verwerking voorkomen. Het medisch beroepsgeheim wordt aldus niet doorbroken als een cliënt niet wil dat de behandelaar gegevens deelt met de NZa.

De vorderingen van de belangenorganisaties worden afgewezen. De NZa handelt niet onrechtmatig ten opzichte van de cliënten en behandelaren in de ggz. Het artikel van de Regeling 2023 waarop de verplichte uitlevering is gebaseerd, zal niet onverbindend worden verklaard en ook niet buiten werking worden gesteld. Dit betekent dat verplichte vernietiging van de HoNOS+-gegevens niet aan de orde is. De NZa heeft echter op 13 februari 2025 zelf de vernietiging van de HoNOS+-gegevens uitgevoerd. De NZa verklaart dat de gegevens niet aan derden zijn verstrekt en zal –vanwege technische onmogelijkheden later– de resterende back-ups op 12 mei 2025 en 12 juni 2025 alsnog vernietigen.

Het enige wat nog rest zijn de vorderingen van individuele cliënten en behandelaren, die opgeschort waren tot de collectieve behandelingen. Zij mogen bij akte laten weten of zij nog behoefte aan en belang hebben bij hervatting van de procedures, gezien het gegeven eindoordeel.