Amelisweerd bij Utrecht: binnenkort een rechtspersoon?

Lammetjes worden geboren, er is bloesem op de bomen te bewonderen en de vogeltjes fluiten. Kortom: de lente is in volle gang en de natuur floreert. In het huidige tijdsgewricht is de natuur (en wat haar aangedaan wordt) wereldwijd steeds meer onderwerp van discussie. Niet alleen in de politiek, maar ook in het recht. De vraag die daarbij (internationaal) steeds duidelijker naar voren komt, is: in hoeverre heeft de natuur zelf iets over haar eigen belangen te zeggen?

Rechtspersoon

Ongemerkt komt iedereen dagelijks aan een veelvoud aan rechtspersonen in aanraking. Een groot deel van de partijen waar wij dagelijks mee te maken hebben – zoals beursgenoteerde organisaties, commerciële bedrijven, de lokale voetbalclub of een overheidslichaam – zijn rechtspersonen. De rechtspersoon heeft een bijzondere positie in het recht: tenzij uit de wet het tegendeel voortvloeit, wordt een rechtspersoon (vermogensrechtelijk) gelijkgesteld met een natuurlijk persoon. Zij kan zelf, als rechtssubject, tegenover anderen haar rechten geldend maken, (veelal) middels vertegenwoordiging door een bestuur. Natuurentiteiten kennen in Nederland deze rechtspersoonlijkheid niet. Zij worden behandeld als rechtsobject. Uiteraard bestaan er partijen die de belangen van de natuur behartigen, maar de natuur kan niet voor haar eigen belangen opkomen (bijvoorbeeld het geval van vervuiling). Mooi voorbeeld is het voorstel voor de verbreding van de A27 bij Amelisweerd bij Utrecht. In dit specifieke voorbeeld geldt dat – ondanks dat er veel natuurlijke personen en organisaties voor de belangen van het natuurgebied opkomen –zij zelf haar stem niet kan laten horen.

Kan het ook anders?

Over de landsgrenzen is het op bepaalde plekken echter (al) anders gesteld op het gebied van rechten van de natuur: aan bepaalde natuur(gebieden) worden eigen rechten en plichten toegekend. In Ecuador zijn de rechten van de natuur bijvoorbeeld opgenomen in de Grondwet en in enkele andere landen zijn rivieren erkend als ‘rechtspersonen’. Goed voorbeeld doet volgen? De laatste jaren ziet men in Nederland steeds meer stemmen opgaan dat natuur, of een natuurgebied, aan het Nederlandse rijtje met rechtspersonen zou moeten worden toegevoegd. Recentelijk is er onderzoek gedaan of aan de Waddenzee rechtspersoonlijkheid moet worden toegekend. Dichterbij huis (voor alle Utrechters) is er in 2021 een oproep gedaan om aan Amelisweerd en het naastgelegen landgoed Rhijnauwen rechtspersoonlijkheid toe te kennen. Dit alles vooralsnog zonder (zichtbaar) resultaat.

Afsluiting

In hoeverre kan de natuur (of een natuurentiteit) in Nederland zelf opkomen voor haar belangen? Niet dus. Ondanks het feit dat er een veelvoud aan partijen voor Amelisweerd ‘opkomen’, heeft dit er niet toe geleid dat het recreatiegebied een eigen stem heeft gekregen. Niettemin is er over de landsgrenzen een verschuiving zichtbaar en begint de roep om ‘natuurrechtspersoon’ ook in Nederland op te bloeien. Ongetwijfeld to be continued…