Robots in de zorg

Aansprakelijkheid bij robots in de zorg

De toepassingen van de robotica ontwikkelen zich in een hoog tempo. Waar zelfrijdende auto’s lange tijd toekomstmuziek waren, worden hier tegenwoordig veel experimenten mee gedaan. Ook op andere fronten lijken futuristische ideeën werkelijkheid te worden. Zo ook in de zorg: niet alleen zijn er robots om bijvoorbeeld dementerende ouderen gezelschap te houden of om vragen te stellen aan patiënten bij de opname, ook kunnen er al operaties worden uitgevoerd met behulp van robots. Een situatie waarbij robots voor het uitvoeren van ingewikkelde operaties niet meer door mensen bestuurd hoeven te worden, is in de nabije toekomst wellicht realiteit. Onduidelijk is echter hoe het recht zich verhoudt tot zo’n robot: wie is aansprakelijk wanneer fouten worden gemaakt?

Introductie

Hoewel de mogelijkheden omtrent robotica in de zorg eindeloos lijken, bestaat omtrent de wenselijkheid ervan enige discussie. Hoe weten we immers dat een robot zijn taken daadwerkelijk goed uitvoert? Hoe zeker zijn we ervan dat een robot geen fouten maakt? In hoeverre moet een foutmarge geaccepteerd worden? Zeker nu in de zorg veel op het spel staat -een fout tijdens een operatie kan zeer grote gevolgen hebben-, spelen deze vragen een doorslaggevende rol voor de ontwikkeling. In dit artikel wordt de aansprakelijkheid van robots in de zorg onder de loep genomen.

Aansprakelijkheid van de arts en het ziekenhuis

Bij een medische fout in een ziekenhuis is vaak zowel de arts zelf als het ziekenhuis aansprakelijk voor de schade. Wanneer een medische fout zich voordoet als gevolg van een gebrekkige zaak, dan is in beginsel de arts als zijnde de gebruiker van de gebrekkige (hulp)zaak aansprakelijk voor de schade, ook als hij/zij er niets aan kon doen. Daarnaast is ook het ziekenhuis aansprakelijk als de schade veroorzaakt is binnen de muren van het ziekenhuis.

Een mogelijke uitzondering op de aansprakelijkheid van arts en ziekenhuis doet zich voor wanneer aansprakelijkheid voor de arts “onredelijk” zou zijn. Ten aanzien van de toepassing van deze uitzondering op de casuistiek van de gebrekkige medische hulpmiddelen bestaat in de literatuur discussie. De rechtspraak is evenmin eenduidig. De uitzondering wordt veelal aangenomen wanneer het gebrek voor de arts niet te onderkennen was. Het is de vraag hoe in het geval van een autonoom operende robot geoordeeld zal worden ten aanzien van deze uitzondering op de aansprakelijkheid van de gebruiker. In dit verband dient niet uit het oog verloren te worden dat de aansprakelijkheid voor gebrekkige hulpzaken een risicoaansprakelijkheid betreft. Door bij het uitvoeren van de geneeskundige behandelovereenkomst gebruik te maken van een autonoom opererende robot wordt een bepaald risico in het leven geroepen. Juist dit risico vormt de grondslag van de aansprakelijkheid.

Productaansprakelijkheid

Als een producent een product verkoopt en dit product vertoont een gebrek en veroorzaakt dientengevolge schade, dan is de producent van het product in beginsel aansprakelijk voor de gemaakte schade. Deze aansprakelijkheid bestaat naast de aansprakelijkheid van respectievelijk de arts en het ziekenhuis. Wanneer een robot tijdens een operatie een gebrek vertoont, dan ligt het voor de hand om de producent van de betreffende robot aan te spreken voor de schade die uit dat gebrek voortvloeit. De wet voorziet in meerdere uitzonderingen op deze aansprakelijkheid. Zo is de producent bijvoorbeeld niet aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek in zijn product indien het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het betreffende product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken. Deze uitzondering wordt echter terughoudend toegepast.

Het is niet onvoorstelbaar dat robots in de toekomst veiliger kunnen opereren dan mensen. Om deze reden lijkt een te strenge regulering een gevaar voor de technologische ontwikkeling van robotica in de zorg. Aansprakelijkheid van de producent van een zorgrobot kan afschrikkend werken en hierdoor de innovatie remmen, terwijl in die innovatie ook juist de oplossing voor medische fouten kan liggen.

De patiënt

Hoewel andere vragen wellicht eerder in het oog springen bij dit onderwerp, is het ook relevant wie bepaalt of er een robot wordt ingezet in de zorg. Dit lijkt in het eerste opzicht voornamelijk de keuze van de zorgverlener te zijn, maar ook de patiënt heeft hier wellicht een mening over. In een rapport van het Rathenau Instituut wordt er bijvoorbeeld gepleit voor een nieuw mensenrecht: het recht op “meaningful human contact”. De auteurs zijn van mening dat mensen een recht hebben om bij bepaalde taken door een mens behandeld te worden wanneer zij dit wensen. Zeker bij bijvoorbeeld (dementerende) ouderen is het goed voorstelbaar dat het meer gewaardeerd wordt wanneer een mens bloed afneemt dan wanneer dit door een robot gedaan wordt.

Conclusie

Robots kunnen een passende oplossing zijn voor verschillende problemen in de zorg. Een medische fout die zich voordoet als gevolg van een gebrek van een zorgrobot brengt in principe dezelfde aansprakelijkheid met zich als een gebrek van een ander hulpmiddel in de zorg: namelijk zowel aansprakelijkheid van de arts, het ziekenhuis als de producent van het product.

Heeft u vragen over technologie en aansprakelijkheden in de zorg? Neem contact met ons op.