De Rubik’s cube

De Rubik’s cube: is de concurrentie nu vierkant geblokt?

In de afgelopen jaren zijn meerdere procedures gevoerd door Rubik, de uitvinder van de gelijknamige kubus, tegen concurrerende aanbieders. Op 13 juli 2021 deed het Hof Arnhem-Leeuwarden een uitspraak in een van de zaken, een zaak tussen Rubik en Beckx Trading & Co. En dat levert toch een beetje een Salomons-oordeel op.

Wat ging er aan de uitspraak vooraf?

Rubik ontwikkelde de kubus als logicaspel in 1974. De kubus werd een wereldwijde beststeller en is zelfs – als iconisch ontwerp – opgenomen in de collectie van het Museum of Modern Art in New York. Rubik verkreeg destijds een octrooi op het ontwerp. Maar een octrooi geeft slechts maximaal 20 jaar bescherming en dan ook alleen nog maar voor de landen waarvoor het is aangevraagd. In dit geval was dat Hongarije, het geboorteland van Rubik. Voor de rest van Europa had en heeft hij daar niets aan. Dus Rubik probeerde iets anders en deed een beroep op het auteursrecht. Hij claimde niet alleen auteursrecht op de vorm van de kubus en de werking van de kubus, maar ook op het uiterlijk ervan.

Al vanaf 2011 zijn Rubik en Beckx met elkaar in procedures gewikkeld over deze auteursrechtelijke claim, eerst in kort geding en later in een bodemprocedure. Bij de rechtbank Midden-Nederland kreeg Rubik in 2018 in de bodemprocedure slechts gedeeltelijk gelijk. De rechtbank oordeelde dat de vorm van de kubus en de werking van de kubus niet via het auteursrecht beschermd kunnen worden. Alleen in de keuze voor de kleuren op de vlakken van de kubus en de vorm van de grid (de randen tussen de kleurvlakken) vond de rechtbank dat er wel enige auteursrechtelijke bescherming bestond. Van die beslissen werd uiteindelijk hoger beroep ingesteld.

Hoe oordeelt het Hof?

Het Hof maakt in grote lijnen een zelfde afweging als de rechtbank. Het Hof overweegt dat wil een object voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen het oorspronkelijk dient te zijn. En dat is het als het een eigen intellectuele schepping van de maker is, die de persoonlijkheid van de maker weerspiegelt en tot uitdrukking komt in de vrije keuzen die de maker heeft gemaakt. Niet oorspronkelijk is een ontwerp indien voor de vervaardiging technische overwegingen of regels gelden die geen ruimte hebben gelaten voor creatieve keuzen. Wiskundige concepten kunnen om die reden niet onder het auteursrecht vallen.

Het Hof oordeelt dat de meeste vormgevingskeuzen van de kubus (zoals de hoofdvorm, het aantal vlakken, structuur van 3 * 3 * 3 elementen per vlak, de vereiste draaibaarheid etc) technisch en functioneel bepaald zijn. Om die reden komt aan de kubus zelf geen auteursrechtelijke bescherming toe.

Maar het Hof vindt – net als de rechtbank – dat de primaire kleuren op de zijkanten in combinatie met de specifieke vormgeving van de grid (de kleur en de breedte) wel een uitdrukking zijn van creatieve keuzes en dat deze elementen de kubus zijn oorspronkelijkheid geven. Op die combinatie wordt dus wel een auteursrecht aangenomen.

Een tweetal door Beckx op de markt gebrachte concurrerende kubussen is vervolgens door het Hof als inbreukmakend aangemerkt omdat ze qua kleur en grid te veel lijken. Een drietal andere kubussen mag wel verhandeld worden. Die kennen voldoende afwijkingen op het punt van de grid en de kleuren.

Wat mag u nou als spelfabrikant na deze uitspraak?

Wilt u als spelfabrikant geen risico nemen? Dan is het verstandig om alleen producten in lijn met deze uitspraak te verhandelen. In ieder geval voorlopig.

De kubus zelf mag u zonder meer verhandelen. Daar is geen enkele discussie over. Maar die zal dan voldoende moeten afwijken qua kleuren en de grid. U zou dan de combinatie van de specifieke kleurtinten samen met de vormgeving van de grid moeten zien te voorkomen.

En om u een hint te geven: het Hof vindt het wijzigen van de kleur van slechts een van de vlakken in ieder geval onvoldoende. Dat vindt het Hof nog steeds inbreuk.

Ten aanzien van hoeveel kleuren u dient af te wijken en ten aanzien van welke wijzigingen in de grid moeten worden aangebracht zwijgt het Hof verder.

Is de discussie nu definitief beslecht?

Dat is maar zeer de vraag. En daar zijn meerdere redenen voor.

In de eerste plaats staat nog cassatie open tegen de uitspraak. Niet uit te sluiten valt dat Beckx daartoe overgaat. En dan kan het zomaar zijn dat de Hoge Raad op sommige punten anders beslist.

In de tweede plaats is het de vraag of in de discussie wel alle relevante argumenten aan de orde zijn geweest. Aan de hand van de uitspraak valt niet vast te stellen of Beckx ook een beroep heeft gedaan op een bepaalde functie van de door Rubik gekozen primaire kleuren. De kubus vormt een behendigheidsspel waarbij het de bedoeling is om zo snel mogelijk een kubus die “in de war is” helemaal op te lossen. Dat heet speedcuben en is – geloof het of niet – een echte sport. De echte toppers kunnen de puzzel in enkele seconden oplossen. Om dat te kunnen is het nodig dat de vlakken sterk met elkaar contrasteren qua kleur. Doen ze dat niet dan is het niet mogelijk om op zulk hoog tempo en foutloos te draaien. De kleuren dienen daarvoor uit elkaar te liggen in het kleurenspectrum. Bovendien contrasteren primaire kleuren meer dan bijvoorbeeld pastelkleuren. Verdedigbaar is dus dat de keuze van Rubik destijds voor de exacte kleuren toch technisch bepaald was. In dat geval kan daar geen auteursrechtelijke bescherming aan toekomen. Het zou interessant zijn geweest als het Hof ook hier een oordeel over gevraagd was.

In de derde plaats maakt de uitspraak alleen duidelijk dat het Hof de combinatie van het specifieke kleurenpalet van de vlakken samen met de zwarte grid uitgevoerd op de wijze zoals bij Rubik als auteursrechtelijk beschermd werk ziet. Het Hof vindt kubussen die in hoofdzaak die beide elementen in zich dragen inbreukmakend. Maar het Hof lijkt zich er bewust niet aan te wagen om een duidelijke uitspraak te doen of gebruik van alleen dezelfde kleuren, maar met een ander grid of juist gebruik van wezenlijk andere kleuren met hetzelfde grid, ook inbreuk oplevert.

In de vierde plaats is het Hof ten aanzien van een bepaald aspect een interessante weg in geslagen. Het Hof oordeelt namelijk dat doelmatigheidsoverwegingen geen rol spelen bij de vaststelling of er sprake is van een auteursrechtelijk beschermd werk. Er waren twee van dat soort argumenten aangedragen. Ten eerste dat het logisch is dat de grid zwart is, want dat is de standaard kleur voor het kunststof waar dit soort objecten van gemaakt wordt. En ten tweede dat de breedte en vorm van de grid ook voor de hand liggend is omdat deze zijn ingegeven doordat de kleurstickers aan de zijden noodzakelijkerwijs een stuk van de rand af moeten zitten om goed te blijven hechten. Het Hof stelt dat dit soort argumenten alleen bij een toetsing van de slaafse nabootsing een rol mogen spelen. Dat argument is niet onlogisch, maar toch is het de vraag of het wel helemaal juist is. Immers: om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te kunnen komen moet er sprake zijn van creatieve keuzes. Het enkel maken van keuzes is dus onvoldoende. Alleen als de keuzes (voldoende) creatief zijn, ontstaat er auteursrecht. En op het moment dat een keuze heel duidelijk door doelmatigheid is ingegeven is het misschien nog wel een keuze. Maar het is dan nog maar zeer de vraag of het ook echt een creatieve keuze is. En daar gaat het Hof naar mijn idee wat kort door de bocht.

Conclusie

De beslissing van het Hof is in lijn met de eerdere uitspraak. Rubik’s kubus is als zodanig in ieder geval niet beschermd. De bescherming is vooralsnog beperkt tot de combinatie van de primaire kleuren en de vorm van de grid. Daarmee is er behoorlijk veel ruimte voor concurrerende producten. En het laatste woord is hier vast nog niet over gezegd: ik verwacht dat er nog best wat discussies zullen volgen. Is het niet met Beckx dan vast met andere partijen. Zowel ten aanzien van bescherming en inbreuk geldt in het geval van deze kubussen: it’s a thin line!